بهشت یا جنت
بهشت یا جنت
جایگاهی در جهان آخرت که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن شده و از نعمتهای الهی برخوردار میشوند. محل سکونت حضرت آدم و حوا، پیش از هبوط به زمین نیز بهشت آدم خوانده شده است.بیش از دویست آیه در قرآن و همچنین بسیاری از روایات معصومان، درباره بهشت و ویژگیهای آن است؛ ویژگیهایی مانند اندازه و گستره و مکان، تعداد بهشتها، انواع نعمتها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمتها و اشیای موجود در بهشت، غرض از آفرینش، ویژگیهای بهشتیان، صفات و کارهایی که انسانها را شایسته بهشت میکند، محرومان از بهشت و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر.
با آنکه اعتقاد به وجود بهشت، از آموزههای قطعی اسلامی است، اما درباره اینکه آیا بهشت، در هنگام وقوع آخرت خلق میشود یا از ابتدا خلق شده، اختلافاتی بین متکلمان مسلمان وجود دارد. علاوه بر این، جسمانی یا روحانی بودن بهشت و نعمتهای آن نیز، از دیگر اختلافات در میان عالمان مسلمان، چه شیعه و چه سنی است.
مفهوم و واژههای مرتبط
بهشت، جایگاهی در جهان آخرت که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن شده و از نعمتهای الهی برخوردار میشوند.در قرآن کریم، واژه جنت (= بهشت) در معانی متفاوتی به کار رفته است؛ مفسران بر اساس عبارت «جنتان» که در آیه ۴۶ سوره الرحمن آمده، و همچنین با بهرهگیری از تفاسیر موجود در روایات اهل بیت، چهار احتمال درباره «جنتان» (دو بهشت) دادهاند که بر اساس این آیه، به اهل اخلاص و خضوع اختصاص دارد:
- یک بهشت روحانی و یک بهشت جسمانی؛ یکی برای انسانها و دیگری برای جنّیان؛ یکی بهمثابه پاداش فرمانبری، و دیگری بهمثابه پاداش ترک نافرمانی.
- یک بهشت پاداش و یک بهشت ناشی از فضل الهی.
- دو بهشت متمایز به اعتبار نوع مصالح بِنا؛ یعنی طلا و نقره.
- دو بهشت به اعتبار تفاوت کارکرد؛ با نگاه به تعبیر «جنّات عدن» و «جنت» یا «جنات» که بارها در قران کریم تکرار شده است.
در آیه ۶۲ سوره الرحمن، دو نوع بهشت با تعبیر «مِنْ دونِهِما» معرفی شده و بیشتر مفسران، مراد از این دو تعبیر را فروتر بودن آن از حیث مرتبه و مزایا دانستهاند. برخی دیگر، پایینتر بودن را مکانی تفسیر کردهاند.
سایر تعبیرات
بیش از دویست آیه از قرآن کریم، و بسیاری از روایات نقل شده از معصومین، درباره بهشت است.مضامین آیات مرتبط با بهشت در قرآن کریم عبارت است از: بیان اوصاف و ویژگیهای بهشت، مشخصات اصلی، اندازه، گستره و نوع مکان، انواع نعمتها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمتها، غرض از آفرینش بهشت، صفات و ویژگیهایی که انسانها را شایسته بهشت میکند، ویژگیهای محرومان از بهشت، و سرانجام، مناسبات و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر.در قرآن کریم، در کنار تأکید بر پایان یافتن جهان و وقوع قیامت و ادامه زندگی انسانها در عالمی دیگر، از جای زندگی بهشتیان با تعبیرات گوناگون یاد شده است:
- جنت (و جمع آن جنات): بیش از صد بار،که گاه به واژهای اضافه یا با صفتی قرین شده است؛ مانند جنّة الخلد، جنّة نعیم، جنة النعیم، جنّات النعیم، جنّة المأوی، جنّات المأوی، جنّاتُ عدن، و جنّات الفردوس.
- روضه: در سوره روم، آیه ۱۵.
- رَوضاتُ الجَنّات: در سوره شوری، آیه ۲۲.
- فردوس: در سوره مومنون، آیه ۱۱.
- دارالسَّلام: در سوره انعام، آیه ۱۲۷ و یونس، آیه ۲۵.
- دارالاخره: در نه جای قرآن کریم.
- دارُالْخلد، در سوره فصلت، آیه ۲۸.
- دارَالْمُقامه: در سوره فاطر، آیه ۳۵.
- دارُالْقرار: در سوره غافر، آیه ۳۹.
- دارُالْمتّقین: در سوره نحل، آیه ۳۰.
- مَقامٍ امین: در سوره دخان، آیه ۵۱.
- مقعدِ صدق: در سوره قمر، آیه ۵۵.
- علّیین/ علّیون: در سوره مطففین، آیه ۱۸ و ۱۹.
- حُسنی: در سوره یونس، آیه ۲۶ و چند آیه دیگر.
معانی و تعابیر مختلف بهشت در قرآن
جنات عدن، به بالاترین درجه بهشت، بهشت اختصاصی مقربان، جایگاه پیامبران و امامان، شهدا و پاداش صالحان و صدیقین گفته میشود که چنان متعالی است که نه چشمی آن را دیده و نه به قلب کسی خطور کرده.با این حال، برخی دیگر با استناد به کاربرد این کلمه در قالب جمع، گفتهاند که عَدْن به معنای اقامتگاه، و وصف عمومی جنّت است.دار السلام، یکی از تعبیرات ناظر به بهشت، و یکی از اوصاف آن خوانده شده است؛ به باور برخی مفسران، از آنجا که سلام از نامهای خداست، پس دارالسّلام یعنی خانه خدا و این، تعبیری است برای بیان شرافت و ارجمندی بهشت.از ابن عباس نقل شده که هر یک از تعبیرات جنّة المأوی، جنّة النعیم، دارالخلد یا جنّة الخلد، دارالسّلام، جنّة الفردوس، جنّة عدْن و دارالجلال، به یک بهشت خاص اشاره دارد.
محمدباقر مجلسی در بحارالانوار،بنا به روش خود در این جامع حدیثی، ابتدا آیات مرتبط با موضوع جنّت (حدود ۲۷۵ آیه) را به ترتیب سورهها، درج و تفسیر آنها را، به طور عمده از طبرسی، فخر رازی و بیضاوی نقل کرده است.
معانی و تعابیر مختلف بهشت در روایات
در برخی احادیث نقل شده از معصومان، قرآن اسامی بهشت را توضیح داده است؛ از جمله:
جنة المأوی، در حدیثی نبوی، نام رودی در بهشت معرفی شده و جنّت عدْن و جنّت فردوس، نام دو بهشت در میانه دو بهشت دیگر دانسته شده است.
در حدیثی از امام باقر (ع) آمده است که قرآن از چهار جنّت عَدْن، فردوس، نعیم، و مأوی نام برده که شمار زیادی بهشت، در اطراف این چهار مورد قرار گرفته است.
در حدیثی که سُعید بن جناح از امام باقر (ع) روایت کرده، آیه ۴۶ و ۶۲ سوره الرحمن، شاهدی بر وجود چهار بهشت ذکر شده است؛ با این توضیح که دو بهشت ذکر شده در آیه نخست، یکی حاصل ترک گناه و دیگری ثمره «خدا را مراقب خویش دیدن» (خافَ مقامَ ربّه) و برای مقربان است و دو بهشت ذکر شده در آیه ۶۲ سوره الرحمن (نعیم و مأوی) برای اصحاب یمین است و از حیث مزایا، نه از لحاظ قرب، فروتر است.
در حدیث نقل شده از امام صادق (ع)، آیه ۶۲ سوره الرحمن، دلیل وجود بهشتهای متعدد، و همچنین تعبیر «درجات»، حاکی از تفاوت مراتب اهل بهشت دانسته شده است.
بنابر مضمون برخی احادیث شیعه و سنی، یکی از بهشتها را خدا به دست خود ساخته و نهال درختانش را نشانده است؛ دیدنیهای آن را هیچ کس ندیده و هیچ کس از نعمتهای آن مطلع نیست. مفسران، آیه ۱۷ سوره سجده را اشارهای به این بهشت دانستهاند. در حدیثی از امام صادق (ع)، ابتدا از «تجلی» خدا بر اهل بهشت سخن به میان آمده و در پایان، به این جنّت خاص اشاره شده است.در بسیاری از آثار حدیثی شیعه و اهل سنت، احادیثی مبنی بر وجود بهشتی که نعمتهایی فراتر از تصور انسان دارد، ذکر شده است.
- امینی
- مهر 6, 1398
- 16 بازدید