اهل کتاب چه کسانی هستند
اهل کتاب چه کسانی هستند
در اصطلاح اسلامی به پیروان ادیانی گفته میشود که پیامبر آنان دارای کتابی الهی برای هدایت انسانها بوده است. یهودیان و مسیحیان از مصادیق مسلم این اصطلاح در فرهنگ اسلامی بودهاند. پیروان دین زرتشت و صابئین نیز نزد گروهی از عالمان اسلامی، از اهل کتاب دانسته شدهاند.در بسیاری از بابهای فقه اسلامی مانند طهارت، نماز، جهاد، ازدواج و صید و ذباحه، از زوایای مختلف درباره احکام اهل کتاب بحث شده است.اهل کتاب از سوی حاکم اسلامی بین پذیرش اسلام و التزام به شرایط ذمّه، آزاد گذاشته میشوند و در صورت عدم پذیرش این دو امر، جهاد با آنان واجب است.در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیروان زرتشتی، یهودی و مسیحی به عنوان اهل کتاب پذیرفته شدهاند.
منشأ نامگذاری اهل کتاب
منشأ نامگذاری عنوان اهل کتاب، قرآن و سنّت است.در قرآن کریم سی و یک بار از اهل کتاب یاد شده که در بسیاری از آن موارد در مقابل مشرکان ذکر شده است. تعبیراتی که قرآن به کار برده عبارتند از: «اهل کتاب»، «الذین آتیناهم الکتاب» و «الذین أوتوا الکتاب».
اصطلاح اهل کتاب پیش از اسلام
کاربردهای گوناگون اهل کتاب و امیین در قرآن کریم، آشکارا نشان میدهد که این تعبیرها و این تقابل، مربوط به مدتها پیش از ظهور اسلام بوده است. این تقسیم که پذیرش برتری فرهنگی اهل کتاب بر امیین را مینمایاند، با وجود تلخی حقیقتی که در پس آن نهفته بود، از سوی اکثریت بت پرست نیز در عمل پذیرفته شده بودبرای نشان دادن وجود اصطلاح اهل کتاب در پیش از اسلام، باید به این نکته اشاره کرد که این اصطلاح با وجود پذیرفته بودن کاربردی، از نظر ارزش معنایی گاه در قرآن کریم مورد انتقاد قرار گرفته است.در این باره، به خصوص باید به این مضمون قرآنی اشاره کرد که«در میان آنان (اهل کتاب) گروهی امی هستند که دانشی به کتاب ندارند…»از این آیه آشکارا برمیآید که همگی آنان که در طبقه اجتماعی اهل کتاب جای گرفتهاند، به واقع اهل کتاب نیستند.
کاربرد اصطلاح در قرآن
در تحلیل کاربردهای اهل کتاب در قرآن کریم، باید گفت که تقابل اهل کتاب و امّیین به عنوان یک طبقهبندی فرهنگی اجتماعی در جایجای قرآن بازتاب یافته است.اما در قرآن کریم با وجود استفاده از دو تعبیر اهل کتاب و امیین با مفهومهای شناخته نزد عرب، از تغییرات بنیادی در طبقه بندی فرهنگی مردم عربستان سخن رفته که در عمل به انهدام این شرایط فرهنگی و انتفای موضوع تقابل امیین و اهل کتاب منجر شده است. بر این پایه باید بر این نکته تأکید کرد که دو اصطلاح اهل کتاب و امیین از فرهنگ قرآنی بر نیامده، بلکه میراثی از زبان پیشین عرب بوده است که با گسترش و پایگرفتن فرهنگ اسلامی دامنه رواج آن محدودتر شده است.از بارزترین نمودهای تلاش برای تغییر این شرایط، این آیه قرآنی است که در سخن از پیامبر اسلام(ص)، بر مبعوث شدن او از میان «امیین» تأکید ورزیده، و آموختن کتاب و حکمت به امیین را از مهمترین ثمرات نبوت او دانسته است.
بدین گونه است که امیین دیگر اُمّی نماندند و امیت، دست کم با آن معنای خاص فرهنگی و اجتماعی خود در عصر پیش از اسلام، از صحنه عربستان محو گردید. در پایان رسالت پیامبر اسلام(ص)، با استثنا کردن شمار محدودی از یهودیان و مسیحیان اسلام آورده، در واقع باید توجه داشت که اکثریت مسلمانان را گروه پیشین امیین تشکیل میدادند و اکنون اهل کتاب با همان حوزه مصداقی پیش از اسلام، در برابر مسلمانان قرار میگرفتند که خود نیز به معنای لغوی، از اهل کتاب بودند؛ اگرچه هیچگاه در اصطلاح با این نام خوانده نشدهاند.
- امینی
- مهر 18, 1398
- 28 بازدید