درجات سه گانه تقوا

درجات سه گانه تقوا

در حدیثی از امام صادق(ع) مراتب سه‌گانه تقوا اینگونه بیان شده است:

• تقوای عام یعنی ترک محرمات که ناشی از خوف عذاب جهنم است؛قرآن كریم یك درجه از تقوا را به عنوان اصل ایمان معرّفی مى‏ كند كه همان انجام واجبات و ترك محرمات است. این تقوا، تقوای عمومی است و تحصیل آن بر همه مردم لازم است چنانكه فرمود: ﴿فأنزل الله سكینته علی رسوله وعلی المؤمنین والزمهم كلمة التقوى) پاین نازلترین درجه تقواست كه «تقوای عام» شمرده می ‏شود.
• تقوای خاص یا «تَقْوی مِنَ اللّه» که عبارت است از اینکه شخص نه تنها محرّمات بلکه شُبَهات(کاری که احتمال حرام بودن دارد) را نیز ترک کند.قرآن كریم مرحله بالاتر از آن كه «تقوای خاص» نامیده می‏شود، آن است كه مستحبات را انجام دهد و مكروهات را ترك كند و بالاخره «تقوای اخص» آن است كه واجد آن*سوره حجرات،آیه 13.

  *سوره فتح، آیه 26.

• تقوای خاص الخاص یا «تَقْوی بِاللّهِ فی اللّه»، مرتبه‌ای است که شخص نه تنها شبهات بلکه (بعضی از) امور حلال را نیز ترک می‌کند.آیاتی از قرآن کریم نیز به گونه‌ای بیانگر درجات تقوا و بالاترین مرتبه آن یعنی تقوای خاص الخاص است: « یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقوا اللّهَ حَقَّ تُقاتِهِ و لاتَموتُنَّ اِلاّ و اَنتُم مُسلِمون »به فرموده امام صادق علیه السلام، حق تقوا این است که خداوند به گونه‌ای اطاعت شود که هرگز معصیتی همراه آن نباشد و به شکلی از وی یاد شود که هیچ گاه فراموش نگردد و به طوری از او سپاس گزاری شود که هیچ کفرانی با آن صورت نپذیرد.
  حضرت علی علیه السلام درباره این آیه فرمود: «قسم به خدا کسی جز ما اهل بیت به آن عمل نکرده است؛ ما هستیم که خدا را یاد می‌کنیم و هیچ گاه او را فراموش نمی‌کنیم؛ ماییم که خدا را شاکریم و هرگز وی را ناسپاسی نمی‌کنیم و ما هستیم که او را اطاعت کرده و هرگز نافرمانی نخواهیم کرد.» آن گاه حضرت فرمود: چون این آیه نازل شد، صحابه گفتند: ما توان عمل به آن را نداریم، پس خداوند آیه «فَاتَّقُوا اللّهَ مَااستَطَعتُم»را ـ به عقیده برخی ناسخ آیه یاد شده است ـ نازل فرمود.

  در منابع شیعه و سنّی از پیامبراکرم نقل شده است که هیچ بنده‌ای در زمره متقین نمی‌آید مگر اینکه کاری را که اشکالی (= گناهی) در آن نیست، از ترس آنکه مبادا اشکالی در آن باشد، فرو گذارد.همین مضمون در احادیث دیگری، در سخنان پیامبراکرم و ائمه، در تعبیر «دوری از شبهات» دیده می‌شود.به نظر می‌رسد دامنه معنایی تقوا که در قرآن به معنای «عمل به واجبات و ترک محرّمات» بوده در احادیث بسط یافته، «ترک شبهات» را نیز شامل شده است.