گستره عنوان اهل کتاب

گستره عنوان اهل کتاب

فقها با استناد به آیات قرآن و روایات، عنوان اهل کتاب را در رتبه اول شامل: یهودیان، نصرانیان (مسیحیان) و مجوسیان (زرتشتیان) نموده‌اند و سپس پیروان بعضی از ادیان مانند صابئین را نیز به عنوان اهل کتاب ملحق نموده‌اند.از این رو، کافرانِ کتابی را به اهل کتاب یعنی یهود و نصاری و به کسانی که شبهه داشتن کتاب نسبت به آنان می‌رود یعنی مجوسیان، تقسیم کرده‌اند؛ هر چند گروه دوم در حکم – یعنی پذیرش جزیه – ملحق به اهل کتاب هستند.در این که سامریان و صابئین از اهل کتابند یا نه، اختلاف است.

• یهودیان (کلیمیان)

یهودیان پیروان حضرت موسی(ع) هستند و کتاب آسمانی آنان در قرآن تورات خوانده شده است. قرآن در آیات متعددی از موسی(ع) و کتاب او و یهودیان سخن به میان آورده و حضرت موسی(ع) را فرستاده خدا و پیامبری اولوالعزم و کلیم الله معرفی می‌نماید، اما آن گونه که از آیات قرآن برمی‌آید آن قسمت از آیات تورات که با امیال یهودیان سازگار نبوده است (مانند بشارت به ظهور پیامبر اسلام و غیره) بعدها حذف و یا تحریف گردیده است.قرآن از پیروان حضرت موسی(ع) با عنوان «بنی اسرائیل»و گاهی نیز با عنوان «یا ایها الذین هادوا»یاد می‌کند و آنان را به خاطر خیانت‌ها و نافرمانی‌هایی که با حضرت موسی(ع) و نیز پس از او و بخصوص در زمان بعثت پیامبر اسلام(ص) انجام دادند مورد سرزنش و مذمت قرار داده است.

• مسیحیان (نصاری)

مسیحیان پیروان حضرت عیسی(ع) هستند و کتاب آسمانی آنان در قرآن انجیل خوانده شده است. مسیحیت در واقع امتداد و دنباله‌ای از آئین یهود می‌باشد و از این روست که انجیل بیشتر به مسائل اخلاقی و اجتماعی پرداخته و مسائل مذهبی مسیحیان را به تورات و احکام آن ارجاع نموده است. قرآن در آیات متعددی از مریم دختر عمران به نیکی و از حضرت مسیح به عنوان روح الله یاد کرده است و یکی از سوره‌های قرآن را به نام مادر او (مریم) قرار داده است. قرآن آیات متعددی از انجیل را به عنوان کتابی که در آن احکام پروردگار بوده و برای هدایت و سعادت بشر نازل شده است یاد می‌کند وهنگام مقایسه میان یهودیان و مسیحیان، پیروان عیسی(ع) را به خاطر صفات نیک نفسانی مورد ستایش قرار داده است.

• مجوس (زرتشتیان)

مجوس کسانی هستند که قرآن نام آنان را در ردیف یهود و نصاری و صابئین قرار داده و از این رو می‌توان آنها را مشمول عنوان اهل کتاب نمود –البته در مورد اعتقاد آنان به وحدانیت پروردگار و کتاب آسمانی آنها تردیدهایی وجود دارد و قرآن نیز نامی از کتاب آنان نیاورده است– اما امروزه فقها به استناد آیه:إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَیٰ وَالْمَجُوسَ…[ ۲۲–۱۷]و نیز روایات وارده از ائمه(ع) با مجوس معامله اهل کتاب نموده و احکام اهل کتاب را بر آنان جاری می‌نمایند.[نیازمند منبع]

• صابئین (مغسله)

صابئین دارای کتاب‌های مختلفی می‌باشند و معتقدند حضرت یحیی این کتاب‌ها را به روایت پیامبران سلف، آدم(ع) و نوح(ع) و شیث حدود ۲۰۰۰ سال پیش در صورت مدون فعلی به آنان تبلیغ کرده است. قرآن آنها را به همراه یهود و نصاری مشمول خطاب اهل کتاب و ایمان آورندگان به پروردگار نموده است: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَیٰ وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ… ﴿۶۲﴾[ ۲–۶۲]اما در این که صابئین امروزه – که به آنها (صبی)، مُغَسِّله و مندائیان هم می‌گویند و در قسمت‌های جنوب غربی ایران و جنوب شرقی عراق در اطراف رودخانه‌های دجله و کرخه زندگی می‌کنند– همان صابئینی هستند که قرآن از آنها یاد می‌کند، شک و ابهاماتی وجود دارد.