تدوین و احکام مصحف واحد

تدوین و احکام مصحف واحد

در زمان پیامبر(ص) و پس از آن، مصحف‌های فراوانی متعلق به یاران پیامبر و تابعین وجود داشت.محمود رامیار پژوهشگر قرآنی به برخی از این مصحف‌ها و صاحبان آنها اشاره کرده است که از آن جمله، مصحف امام علی(ع)، مصحف حمزه عموی پیامبر، ابی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت و ابوایوب انصاری هستند.گوناگونی این مصحف‌ها موجب اختلاف مردم می‌شد. چنان‌که مردم نواحی مختلف (کوفه، بصره، دمشق، شام) هر کدام یک مصحف را قبول داشتند و آن را درست می‌پنداشتند. خلیفه سوم برای جلوگیری از اختلاف میان مردم و تفاوت در بین مصحف‌ها، دستور داد که در دست هر کسی مصحفی یا آیه‌ای یا سوره‌ای‌ یا قسمتی از قرآن است بیاورد. آن‌گاه گفت: از روی این همه مصحفی درست کنند که اساس و امام باشد و اگر در قرائت کلمه‌ای اختلاف پیدا کردند، زبان و لهجه قریش را (که قرآن به این زبان نازل شده است) مقدّم دارند. پس از اینکه مصحف رسمی آماده شد، عثمان دستور داد تا از روی آن چندین نسخه نوشتند و هر یک را به طرفی از اطراف جهان اسلامی فرستادند، و نیز به منظور رفع اختلاف دستور داد تا باقی‌مانده مصحف‌ها را که متفاوت بودند در آتش بیندازند. بدین ترتیب، قرآن طی چند سال (منتهی به حدود سال ۲۸ق) بین دو جلد، از سوره فاتحه تا ناس و در ۱۱۴ سوره تدوین شد.

احکام مربوط به مصحف

در فقه برای مصحف احکامی بیان شده است:

• مس کردن مصحف

برای مسّ کردن خط قرآن، یعنی رساندن جایی از بدن به آن، وضوگرفتن واجب است[۹] و فرقی هم بین آیه، کلمه یا حرف نیست، حتی اگر در کتاب دیگری آمده باشند.ولی اگر قرآن را به زبان دیگر ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد، به جز نام خداوند که به هر زبانی باشد، مس آن نیازمند وضو است.جلوگیری بچه و دیوانه از مسّ خط قرآن واجب نیست، مگر اینکه مس کردن آنان بی‌احترامی به قرآن باشد. همچنین بر شخص جُنُب حرام است جایی از بدنش را به خط قرآن برساند.کسی که وضو ندارد یا غُسل بر گردن اوست، می‌تواند به حاشیه و بین خطوط قرآن دست بزند و این کار بر او حرام نیست، بلکه مکروه است.همچنین مستحب است انسان برای همراه داشتن قرآن و خواندن و نوشتن آن و نیز برای مسّ حاشیۀ قرآن وضو بگیرد.

• نجس‌کردن و آب‌کشیدن مصحف

نجس‌کردن مصحف حرام است و اگر نجس شد، واجب است آن را آب بکشند.همچنین اگر برگی از قرآن در توالت بیفتد، واجب است آن را خارج کنند و اگر ممکن نیست، احتیاط و بهتر آن است که از آن توالت استفاده نشود تا آن برگه از بین برود.

• در دست کافر

گفته شده است دادن قرآن به کافر حرام است و اگر در دست اوست باید قرآن را از او بگیرند.البته بنابر نظر برخی از فقیهان همچون آیت‌الله مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی، اگر برای تحقیق یا تبلیغ در مورد اسلام باشد، ایرادی ندارد.

به ارث گذاشتن مصحف

قرآن و انگشتر و شمشیر میت و لباسی را که پوشیده یا برای پوشیدن گرفته و دوخته است اگر چه نپوشیده باشد مال پسر بزرگ‌تر است و اگر میت از این چهار چیز بیشتر از یکی دارد، مثلًا دو قرآن یا دو انگشتر دارد، چنانچه استفاده شده یا برای استفاده مهیا شده، مال پسر بزرگ‌تر است.